Με αφορμή τον διαγωνισμό φωτογραφίας που προκήρυξε η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κυκλάδων, στο πλαίσιο του τοπικού θεματικού δικτύου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: ‘’Πέτρινες Δαντέλες του Αιγαιοπελαγίτικου τοπίου: Οι Ξερολιθιές της Αειφορίας’’, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το θέμα αυτό.
Τι είναι λοιπόν η ξερολιθιές και σε τι χρησιμεύουν;
Σπουδαία γεννήματα της πρωτόγονης σοφίας των ανθρώπων. Ένα κομψοτέχνημα λαϊκής αρχιτεκτονικής χτισμένο με αριστουργηματική απλότητα. «Ρυτίδες της γης» τις είπε ο Σεφέρης και «μια θάλασσα κυματισμένη γης -σα ζωγραφιά θαρρείς» ήταν για τον γλύπτη Φιλιππότη. Αν και ταπεινή κατασκευή, η αξία της είναι διαχρονική. Και προστατεύεται από την UNESCO ως μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Συνδεδεμένες στο μυαλό των περισσοτέρων με τις Κυκλάδες, οι ξερολιθιές είναι οι πιο ταπεινές κατασκευές με πολύπλευρη αξία. Ουσιαστικά πρόκειται για πέτρινα τοιχία αντιστήριξης, χάρη στα οποία δημιουργούνται οι αναβαθμίδες ή πεζούλες: οι μικρές επίπεδες εκτάσεις στις πλαγιές λόφων και βουνών που μοιάζουν με σκαλοπάτια και είναι πρόσφορες για καλλιέργεια. Δίχως αυτές οι απότομες πλαγιές δεν θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν και οι κάτοικοι άγονων περιοχών θα δυσκολεύονταν να επιβιώσουν και να μείνουν στον τόπο τους.
Η τεχνική της κατασκευής τους είναι αυτή που κάνει τη διαφορά: φτιαγμένες από σκέτες πέτρες κουμπωμένες μεταξύ τους και όχι δεμένες με συνδετικό κονίαμα, όπως το τσιμέντο ή η λάσπη, οι ξερολιθιές προστατεύουν από τις πλημμύρες, αφού συγκρατούν τα νερά της βροχής διοχετεύοντάς τα ομαλά, καθώς και από τη διάβρωση του εδάφους. Η τεχνική λέγεται «εν ξηρώ» και οι πέτρες που χρησιμοποιούνται συλλέγονται από το ίδιο σημείο. Σε γενικές γραμμές η λογική είναι να βάζεις στη βάση τις μεγάλες πέτρες και ψηλά τις μικρότερες, ωστόσο η ουσία είναι στο πλέξιμο της πέτρας. Να είναι τόσο δεμένο το σύνολο, ώστε, αν δεχτεί φορτίο, να αντέξει σαν ένα σώμα.
Επίσης οι ξερολιθιές ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, αφού δημιουργούν μέσα στα κενά, ανάμεσα από τις πέτρες ένα περιβάλλον ειδικής χλωρίδας και πανίδας. Διάφορα είδη σαύρας, φίδια και σαλιγκάρια ζουν ανάμεσά τους, ενώ στις σχισμές περνούν στη χειμερία νάρκη πολλά έντομα όπως οι γνωστές μας πασχαλίτσες. Εκεί συντελούνται και τα διάφορα στάδια μεταμόρφωσης της πεταλούδας, οι αράχνες βρίσκουν την τροφή τους και στις μεγάλες κοιλότητες μπορεί να βρούμε σκαντζόχοιρους, τρωκτικά ακόμα και πουλιά. Ένας ολόκληρος βιότοπος συντηρείται ανάμεσα στις πέτρες και προστατεύεται εκεί από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο.
Αφού ενημερωθήκαμε, ξεχυθήκαμε με μια μικρή ομάδα, στο βόρειο κομμάτι της Σύρου, όπου και αναζητήσαμε ξερολιθιές. Παιδιά και εκπαιδευτικοί, βιώσαμε και αποτυπώσαμε φωτογραφικά την ανοιξιάτικη μεταμόρφωση στις αναβαθμίδες και τις ξερολιθιές του τόπου μας. Αντιληφτήκαμε τον καθοριστικό ρόλο της ξερολιθιάς στην διαμόρφωση του Κυκλαδικού τοπίου και ευαισθητοποιηθήκαμε σχετικά με την οικολογική αξία τους. Ήταν μια υπέροχη εξερεύνηση!
Φωτογραφίες: Ξερολιθιές
Ακούτα Σουλτάνα εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής κλάδου ΠΕ03
η δράση πραγματοποιήθηκε στις 4/4/2025